5 τρόποι για να διασταυρώσετε την εγκυρότητα αυτών που διαβάζετε στο διαδίκτυο

Παρά το γεγονός ότι ο παγκόσμιος ιστός έχει κλείσει ήδη δύο γεμάτες δεκαετίες, το διαδίκτυο εξακολουθεί να αποτελεί σε μεγάλο βαθμό αχαρτογράφητο έδαφος, με πολλούς από τους – τυπικούς και άτυπους – κανόνες του να βρίσκονται ακόμη υπό διαμόρφωση. Επιπλέον, τα blogs και τα κοινωνικά δίκτυα δίνουν την ευκαιρία σε οποιονδήποτε να εκφράσει δημόσια την άποψή του, γεγονός που φέρνει πρωτόγνωρες ελευθερίες αλλά και δημιουργεί, ταυτόχρονα, νέα προβλήματα.

Ένα από αυτά δεν είναι άλλο από την διόγκωση του φαινομένου του «ράδιο-αρβύλα» – της παραπληροφόρησης, δηλαδή του κοινού και της μαζικής διάδοσης ψευδών ειδήσεων. Οι μορφές που μπορεί να πάρει το φαινόμενο είναι πολλές: ψεύτικοι λογαριασμοί διασημοτήτων, δήθεν αποκαλυπτικές φωτογραφίες, αστικοί μύθοι που με λίγη καλή πίστη μετατρέπονται σε ειδήσεις και, φυσικά, η «σταθερή αξία» (από την εποχή των έντυπων μέσων και της τηλεόρασης) των ανακριβών ή εντελώς ανυπόστατων δημοσιεύσεων.

Τις περισσότερες φορές (αν και όχι πάντα) η παραπληροφόρηση μπορεί σχετικά εύκολα να εντοπιστεί από παλιούς χρήστες του διαδικτύου. Δεν ισχύει όμως το ίδιο για τους νεότερους χρήστες, και ειδικά για όσους μαθαίνουν το μέσο σε κάπως μεγάλη ηλικία, αφού, ερχόμενοι από την εμπειρία των παραδοσιακών μέσων θεωρούν συχνά πως «αφού το λέει το internet, θα είναι αλήθεια».

Πώς μπορούμε, όμως, να αποφύγουμε την παγίδα του να γίνουμε μέρος της αλυσίδας στην διάδοση ψευδών ειδήσεων και να διασταυρώσουμε την εγκυρότητα μιας είδησης; Ας δούμε, παρακάτω 5 από τους πιο γνωστούς τρόπους:

1. Εντοπισμός της αρχικής πηγής

Τις περισσότερες φορές, οι ανακρίβειες ξεκινούν να διαδίδονται από τα «τρωκτικοειδή» blog που έχουν κατακλύσει το ελληνικό διαδίκτυο, αλλά δεν είναι αμελητέες οι περιπτώσεις που στην ίδια παγίδα πέφτουν και πιο σοβαρά μέσα. Όπως και να έχει, εάν δεν μπορείτε να εγγυηθείτε την αξιοπιστία του ιστοχώρου, καλό θα είναι να εντοπίσετε ποιος δημοσίευσε πρώτος την είδηση.

Στην περίπτωση που ο συντάκτης του άρθρου έχει την ευσυνειδησία να κάνει αναφορά στην πηγή του, τα πράγματα είναι εύκολα. Επειδή όμως κάτι τέτοιο, ακόμη και στις καλύτερες οικογένειες, δυστυχώς είναι η εξαίρεση, μπορείτε να κάνετε μια απλή αναζήτηση στο Google με τον τίτλο του άρθρου.

Εάν μέσα στα αποτελέσματα βρείτε κάποια εκδοχή του άρθρου που προέρχεται από ιστοχώρο που θεωρείτε αξιόπιστο, τότε μπορείτε να διαδώσετε την είδηση, κατά προτίμηση μέσω του αξιόπιστου link και όχι του αρχικού (αυτός είναι, εκτός των άλλων, και ένας τρόπος για να επιβραβεύσετε τον συντάκτη του αρχικού περιεχομένου, αντί για τους αντιγραφείς του).

Φυσικά, πάντα υπάρχει το ενδεχόμενο η είδηση να είναι ανακριβής. Όμως, όπως και να το κάνουμε, άλλο πράγμα είναι να παραπέμπετε στο in.gr κι άλλο στο troktiko.

2. Εντοπισμός της αρχικής πηγής #2: η περίπτωση των ξένων πηγών

Πολύ συχνά (και ειδικά στον χώρο της τεχνολογίας σχεδόν πάντοτε) η πηγή της είδησης είναι κάποιος ξένος ιστοχώρος. Αντί, λοιπόν, να πάρετε τοις μετρητοίς την ελληνική απόδοση, εφόσον δεν νιώθετε απόλυτα σίγουροι για την αξιοπιστία της, καλό είναι να ρίξετε μια ματιά στην πηγή. Φυσικά, η αναφορά της πηγής σε τέτοιες περιπτώσεις είναι μια πονεμένη ιστορία, οπότε μάλλον θα χρειαστεί και εδώ να ανατρέξετε στη βοήθεια της Google.

Στην περίπτωση άρθρων επικαιρότητας, μάλιστα, για να μην μπερδευτείτε με παλιότερες ειδήσεις, είναι καλύτερο να κάνετε την αναζήτησή σας στο Google News (news.google.com), όπου τα αποτελέσματα φιλτράρονται βάσει του πόσο πρόσφατα είναι ενώ υπάρχει, επιπλέον, πολύ μεγαλύτερη αξιοπιστία σε σχέση με μια απλή αναζήτηση (καθώς τα κριτήρια για να μπει κανείς στο Google News είναι αρκετά αυστηρά).

Βέβαια, σε περιπτώσεις κάπως πιο ασυνήθιστων ειδήσεων (θυμηθείτε για παράδειγμα, το περίφημο θέμα με τους πολίτες της Νορβηγίας που αρνήθηκαν να δεχτούν την επιστροφή φόρου, προτιμώντας τα χρήματα να διατεθούν για την δημιουργία νοσοκομείων στο Βιετνάμ) θα χρειαστεί να γίνετε αρκετά ευρηματικοί, προσπαθώντας να μαντέψετε τις λέξεις-κλειδιά που θα μπορούσε να περιλαμβάνει το αντίστοιχο ξένο άρθρο.

3. Μήπως είναι αστικός μύθος;

Η διάδοση των λεγόμενων «αστικών μύθων» στο διαδίκτυο είναι ακόμη μια πονεμένη ιστορία. Ακόμη κι αν έχετε φροντίσει να διασταυρώσετε τις πηγές σας, υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο μύθος καταφέρνει να περάσει ακόμη και σε μέσα που θα θεωρούσατε αξιόπιστα. Μην πάτε πολύ μακριά: θυμηθείτε το περίφημο «γλωσσικό ζήτημα» σχετικά με το πόσα είναι τελικά τα φωνήεντα της ελληνικής γλώσσας, που προκάλεσε πρόσφατα τόσες και τόσες συζητήσεις ακόμη και εντός της Βουλής.

Στο εξωτερικό υπάρχουν πάμπολλοι ιστοχώροι (π.χ. snopes.com) αφιερωμένοι στην επιβεβαίωση της αυθεντικότητας τέτοιων ιστοριών. Στην Ελλάδα τα πράγματα είναι αρκετά φτωχά, αλλά αν υπάρχει ένα ελληνικό blog που, μεταξύ πολλών άλλων, ξεμπροστιάζει συστηματικά τέτοιους εγχώριους μύθους, αυτό είναι το «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία», του Νίκου Σαραντάκου, που αξίζει να το βάλετε στα αγαπημένα σας.

4. Διασταύρωση αυθεντικών προφίλ

Μια παλιά, κλασική πια, γελοιογραφία του Peter Steiner λέει ότι «στο internet κανείς δεν ξέρει ότι είσαι σκύλος», θέλοντας να μας δείξει χιουμοριστικά ότι στον κόσμο του διαδικτύου είσαι ό,τι δηλώσεις. Θυμηθείτε, για παράδειγμα, την περίπτωση του Τομάσο Ντε Μπενεντέτι, που έχει κατά καιρούς υποδυθεί – κυρίως στο Twitter – αρκετά διάσημα πρόσωπα και έχει καταφέρει να ξεγελάσει πολλά ειδησεογραφικά μέσα – ηλεκτρονικά και μη.

Πώς μπορείς, όμως, να εξακριβώσεις την αυθεντικότητα ενός προφίλ στο Twitter ή το Facebook; Φυσικά, το Twitter διαθέτει ειδική ένδειξη για τους εξακριβωμένους λογαριασμούς (το μπλε συμβολάκι δίπλα από το όνομα), ενώ και το Facebook ετοιμάζει κάτι αντίστοιχο.

Αυτό, όμως, λίγη χρησιμότητα έχει στην δική μας περίπτωση, καθώς οι εγχώριες διασημότητες είναι μάλλον αδιάφορες στα μεγάλα κοινωνικά δίκτυα. Πώς, λοιπόν, μπορούμε να εξακριβώσουμε ότι ο λογαριασμός που βλέπουμε ανήκει όντως στο πρόσωπο που ισχυρίζεται ότι ανήκει; Ας δούμε τρεις τρόπους:

• Πηγαίνουμε στον επίσημο ιστοχώρο με τον οποίο συνδέεται το συγκεκριμένο πρόσωπο και ψάχνουμε να βρούμε παραπομπές στο συγκεκριμένο προφίλ. Εάν υπάρχουν, μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως ο λογαριασμός είναι αυθεντικός.
• Κάνουμε αναζήτηση για να δούμε πόσοι διαφορετικοί λογαριασμοί ισχυρίζονται ότι αντιπροσωπεύουν το ίδιο πρόσωπο. Συνήθως αυτός με τους περισσότερους follower ή τα περισσότερα like είναι ο αυθεντικός.
• Επειδή το αμέσως παραπάνω δεν είναι πάντα ασφαλές, καλό είναι να ελέγχουμε τις παλιότερες δημοσιεύσεις αλλά και τους ανθρώπους που ακολουθεί ο χρήστης, ώστε να εντοπίσουμε τυχόν ύποπτες συμπεριφορές. Για παράδειγμα, εάν ο λογαριασμός του πρωθυπουργού ακολουθεί τον Justin Bieber, θα πρέπει να σας υποψιάσει ότι μάλλον κάτι δεν πάει καλά…

5. Εξακρίβωση φωτογραφιών

Η χρήση φωτογραφιών ως «ντοκουμέντα», παρόλο που στην πραγματικότητα δεν έχουν καμία σχέση με το θέμα που περιγράφει το άρθρο, είναι ακόμη μία συνηθισμένη τακτική παραπληροφόρησης. Φωτογραφίες Φιλιππινέζων που τραβήχτηκαν κάπου στον Καναδά μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως απόδειξη της βαρβαρότητας των μεταναστών στην Κομοτηνή, το αραχνοειδές solifugae παρουσιάζεται ως αποτέλεσμα μετάλλαξης εξαιτίας των αμερικανικών πειραμάτων στο Αφγανιστάν, και πάει λέγοντας.

Αντίστοιχα, πολλοί χρήστες στο Twitter και στο Facebook επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν ως εικόνα προφίλ φωτογραφίες όμορφων κοριτσιών ή αγοριών που, όμως, καμία σχέση δεν έχουν, προφανώς, με τους ίδιους.

Πώς, όμως, μπορεί να εξακριβώσει κανείς την προέλευση μιας φωτογραφίας; Ίσως σε κάποιους φανεί παράξενο, αλλά τις περισσότερες φορές δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολο.

Και σε αυτή την περίπτωση, η λύση έρχεται από τη Google, που μέσω του images.google.com μας επιτρέπει να αναζητήσουμε όχι με λέξεις-κλειδιά αλλά με κανονικές φωτογραφίες. Η διαδικασία είναι πολύ απλή, αφού, όπως μπορείτε να δείτε και στο βίντεο που ακολουθεί, το μόνο που χρειάζεται να κάνετε είναι να μεταφέρετε με drag and drop την επίμαχη φωτογραφία από τον υπολογιστή σας (ή και κατευθείαν από την ιστοσελίδα) προς το πεδίο αναζήτησης εικόνων της Google. Η εικόνα θα αναλυθεί και στη συνέχεια θα εμφανίσει τα σχετικά – και συχνά διαφωτιστικά – αποτελέσματα.

Πριν αποφασίσετε, λοιπόν, να πατήσετε like, retweet ή προώθηση στην πρώτη ανεπιβεβαίωτη είδηση που θα βρεθεί μπροστά σας, κάντε έναν κόπο να αναρωτηθείτε για την αξιοπιστία της. Εάν έχετε την παραμικρή αμφιβολία, καλό είναι να ακολουθήσετε κάποια από τις παραπάνω συμβουλές, ώστε να μην γίνετε κι εσείς ένας ακόμη κρίκος στην αλυσίδα της παραπληροφόρησης.

Το παραπάνω άρθρο είναι αρκετά παλιό, αφού δημοσιεύτηκε στις 7 Οκτωβρίου 2012. Εάν κάποια από τις πληροφορίες που αναφέρονται σε αυτό δεν ισχύει πια, ενημερώστε με μέσω της φόρμας επικοινωνίας για να το τροποποιήσω.

Συντάκτης άρθρου: Γιώργος Σαρηγιαννίδης

Ο Γιώργος Σαρηγιαννίδης είναι απόφοιτος του τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος από το ίδιο τμήμα. Αυτή τη στιγμή εργάζεται ως freelancer σύμβουλος σε έργα διαδικτύου και intranets, με κύρια αντικείμενα την Αρχιτεκτονική της Πληροφορίας, την κατασκευή ιστοσελίδων και την διαχείριση περιεχομένου. Έχει ειδικευτεί στη μελέτη και τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό portals, intranets και δικτυακών εφαρμογών, ενώ στο παρελθόν έχει ασχοληθεί και με τη δημοσιογραφία.